در طب سنتى معمول است ساقهء زیرزمینى یا بیخ گیاه مصرف مى‌شود و ازهندوستان وارد شده و در بازار به نام زرآوند عرضه مى‌شود.

مشخصات‌

زرآوند گیاهى است علفى با ساقهء زیرزمینى چند ساله و پایا.ساقهء هوایى آن كوتاه‌به بلندى  ۴٠ - ٣٠  سانتى‌متر كه در محل اتصال برگها زاویه منفرجه‌اى دارد.برگهاى‌آن كامل،متناوب،قلبى شكل و نوك‌تیز است و در مورد زرآوند گرد بى‌دندانه و زبرو در مورد زرآوند دراز با دندانه و دمبرگ است.گلها كه از فاصلهء بین برگ و ساقه‌خارج مى‌شوند ارغوانى یا صورتى با بوى نامطبوع هستند.ساقهء زیرزمینى یا بیخ آن‌كلفت و به ضخامت حدود یك انگشت چاق،رنگ ظاهر آن تیره مایل به سرخى باطعمى كمى تلخ است.مرغوبترین آن بیخى است كه به رنگ زعفرانى و ضخیم باشد وكهنه‌تر از دو سال نباشد زیرا پس از آن قوت دارویى آن از دست مى‌رود.این گیاه دراروپا،آسیاى مركزى،هندوستان و مناطق مدیترانه‌اى و گونه‌هایى از آن در ایران‌مى‌روید.

تركیبات شیمیایى‌

از نظر تركیبات شیمیایى در نوع هندى آن‌ (acidni.A) كه مورد تجزیه و مطالعه‌قرار گرفته مواد زیر یافت مى‌شود:
ریشهء گیاه داراى یك مادهء متبلور احتمالا یك گلوكوزید و یك مادهء عامل تلخ باطبیعت گلوكوزیدى به نام ایزوآریستولوچیك اسید ١ و مادهء آلانتوان‌ ٢ و در حدود ٠ / ٠۵  درصد آلكالوئید آریستولوچین‌ ٣ و اسانس روغنى فرّار شامل تركیبات‌كاربونیل‌ ۴ و مقدار خیلى كمى روغنى با بوى ایزووانیلین‌ ۵ كه در حدود  ٠ / ۵٢  درصدریشه را تشكیل مى‌دهد،مى‌باشد [P.M.I.G]. 
آلكالوئید اریستولوچین در موش و قورباغه موجب ایجاد فلج قلبى و تنفسى و
در سگ ایجاد خونریزى و تحریك و آماس كلیه یا نفریتیس مى‌نماید.در گزارش‌دیگرى آمده است كه در اسانس ریشهء گیاه علاوه بر مواد فوق مقدار كمى كافور وتعدادى سسكى‌ترپن‌ ١ [كریشناسوامى-مانجونات روا].وجود دارد.
در نوع دراز آن‌ (agnol.A) در ریشهء گیاه آلكالوئید آریستولوچین یافت‌مى‌شود و در ریشه نوع گرد (aidnutor.A) نیز وجود آلكالوئید مزبور تأیید شده‌است.

خواص-كاربرد

زرآوند و ریشهء آن از نظر طبیعت طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خشك است‌و از نظر خواص معتقدند كه تریاق سموم نباتى و حیوانى است،از جمله براى سم‌مار كبرى تریاق مؤثرى است.باز كنندهء گرفتگى‌ها و انسداد مجارى عروق و مدّراست و قاعده‌آور.كرم معده و كرم كدو را مى‌كشد و براى پاك كردن رحم واخراج جنین بسیار مفید است.اگر با سكنجبین خورده شود براى طحال نافع است واگر  ۵  گرم آن با شراب عسلى خورده شود براى صرع و كزاز و ضعف احشا مفیداست و به عنوان مسهل بلغم مى‌باشد و با ایرسا و عسل براى پاك كردن زخمهاى‌عمیق و التیام آنها نافع است.ضماد آن براى محل گزیدگى عقرب و مار ورویانیدن گوشت در زخمهاى رحم و سایر زخمها مفید است.مالیدن آن به‌دندان و لثه براى پاك كردن رطوبتها و چرك لثه نافع است.شیاف آن در مهبل‌براى باز كردن عادت ماهیانه و رفع بند آمدن آن و براى اخراج جنین در مواردسختى زایمان مؤثر است.مقدار خوراك آن  ١٠ - ٨  گرم است.زرآوند براى كبدو طحال مضّر است از این نظر باید با عسل خورده شود.در هند ریشهء نوع‌زرآوند دراز را به عنوان تریاق در موارد گزش مار كبرى به كار مى‌برند.ریشه‌نوع‌ acidni.A به عنوان تونیك،محرّك،قاعده‌آور،قى‌آور و براى كاهش تب‌تجویز مى‌شود ضمنا از گرد آن مخلوط با عسل در مورد بیمارى لوكودرما كه‌نوعى لك و پیس با برص است،در مصرف داخلى تجویز مى‌شود.در برمه‌جوشاندهء برگ گیاه را در استعمال داخلى براى فروكش كردن تاول و جوش به‌كودكان مى‌دهند[گج‌].و در هندوچین و ویتنام این گیاه براى قطع تبهاى نوبه‌اى‌
و استسقا و بى‌اشتهایى تجویز مى‌شود[كروست و پتلو].

مصرف این دارو باید زیر نظر پزشك باشد.

منبع: معارف گیاهی4